Waar liggen de schansen?

Deze Schans lag in de buurt van de Holtappel boerderij. Op 16 november 1626 was de Schans al klaar. In de Schans stonden 4 observatieposten. Op 27 december 1626 vond de aanbesteding plaats voor het bouwen van 15 kleine barakken steeds geschikt voor 4 manschappen. Totale kosten 355 Gulden. Verder zou er een brug van ongeveer 10 meter lengte gebouwd moeten worden bestaande uit 4 delen waarvan 1 deel een ophaalbrug zou moeten worden.

Schans 2 lag in Rossenray ten noord-oosten van het oude kerkhof aan de Rheinberger Strasse in Kamp-Lintfort. Het is gebouwd door “Alphens” uit het garnizoen van Den Bosch. Ook hier moesten 15 barakken en een ophaalbrug gebouwd worden. Deze Schans is, zoals tot nog toe bekend is, nooit opgenomen in handgetekende kaarten.

Ten noorden van de tegenwoordige Schanzstrasse in Kamp-Lintfort lag Schans 3. Grondwerk en besteding van hout was net als bij Schans 2. Bovendien zou hier nog een ophaalbrug over de “nieuwe vaert” komen. Voor de prijs van 800 gulden moest ze binnen 6 weken klaar zijn. De brug over het kanaal moest op 4 dwarsbalken rusten die ieder door 4 pijlers zouden worden gedragen. Totale lengte 14 m, breedte 2,75 m. Grootste afstand van de middelste pijlers 4,41 m. De Schans staat ook afgebeeld op een kopergravure gemaakt naar aanleiding van de “Slag van Closterkamp” (LdNL kist 4 nr 449>>Landschaftsmuseum des Niederrheins Burg Linn, Krefeld). De Schans is ook nog afgebeeld op een getekend panorama dat de omgeving van Kloster Kamp weergeeft omstreeks 1643.

Schans 4 lag aan de voet van de Kamper Berg. Er is alleen nog een bericht bekend over het feit dat hier een brug over de gracht gepland was. De Schans is heel duidelijk te zien in een boek uit 1750 van de abdij Kamp (Saal- und Lagerbuch der Abtei Kamp) op de eerste deelkaart (Afb. 29). Hierop kun je zien dat de Schans precies op de plek heeft gelegen waar het kanaal afbuigt naar het westen. Ook deze Schans staat, net als Schans 3, op het getekende panorama uit 1643.

Schans 5: St. Maria

Coördinaten:
51°29’58.3”N 6°29’42.4”E

Ligging:
Ten zuiden van de Kamper Berg loopt de Fossa pal naar het westen tussen de resten van de Griftenwall. Na de kruising met de Rheurder Strasse verdwijnt ze dan deels in het weiland waarna ze, niet ver van de Dachsberg parallel met de Eugeniastrasse, weer duidelijker tevoorschijn komt. Hier liggen, in een bosje, de resten van Schans nummer 5.

Type
Halfbastion

Maten en inrichting
Maten en inrichting van deze Schans zijn niet overgeleverd.

Vermoedelijk zijn de maten en de inrichting van deze kleine Schans, net als bij alle kleine Schansen, ongeveer hetzelfde geweest als bij Schans 11.

Bijzonderheden
De bouwopdracht werd door Gerard Haesevoet binnen gehaald voor 585 Gulden.

Schans 6: Anhufschanze (Fort Royal)

Coördinaten
51°29’55.1”N 6°28’30.0”E

Ligging
Zuidoostelijk van Hoerstgen in de onmiddellijke nabijheid van Bauernhof Anhuf.

Type
Een “Regalfort” of “Fort Royal” met 4 bolwerken (bastions). Grotendeels bewaard gebleven behalve het oostelijk gelegen Bastion dat gedeeltelijk is afgesleten.

Maten en inrichting
Breedte van de Schans aan de voet 13,79 m en op de top 7,17 m. Walhoogte 3,86 m. De hellingshoek aan de buitenkant 55 oude graden en binnenin 45 oude graden. Op de top van de wal een borstwering aan de binnenkant van 1,93 m hoog. Daarachter een plek voor schutters van 0,83 cm breed en 0,55 cm hoog. Voor elk bolwerk een oprit om het geschut op een gemakkelijke manier naar boven te krijgen (later werden dit er 2 i.p.v. 4 maar zouden er wél 2 trappen naar de bovenkant van de wal bijkomen).

Een blokdeur/poort voor de afsluiting van de westelijke doorgang. Deze 2 delige, met ijzer beslagen massieve houten poort, hing in een stabiel houten kozijn dat verankert was in de bodem en zijkanten van de wal.

Onderkomen voor de manschappen grootte 8.27 x 5.52m

Logie ofte Affhank.
Een op palen staand houten gebouw waarvan de vloer op de hoogte van bovenkant van de wal lag. Het lag tegen de wal aan. Het dak neigde naar de binnenkant van de Schans. Het was rondom dichtgemaakt met planken (van dennenhout) en voorzien van 5 deuren. De breedte was 3,85 m.

Een ophaalbrug van 20 m lang en 4,41 m breed. Deze ligt op 7 pijlers waarvan de buitenste op het land staan. Op de tweede pijler komt in een massief houten kozijn een palissadepoort met afschermingen aan de zijkanten.

6000 Palissadepalen uit goed eikenhout minstens 1.93m. lang, aan de ene kant spits en aan de andere zijde aangebrand.

Bijzonderheden
Deze zogenaamde Köningsschanze is grotendeels goed bewaard gebleven. Deze geeft ons met de resten van het kanaalbed en de gracht een goed beeld van de enorme hoeveelheid aan grond die verzet is. De bouw werd in zijn geheel met handarbeid verricht. Het gereedschap werd ter beschikking gesteld. Uit bescheiden is gebleken dat in de periode 30 sept. 1626 tot dec. 1630, 4994 schoppen, 1651 spades, 2162 pikhouwelen, 308 houwelen en 4400 kruiwagens ter beschikking werden gesteld.

Amper 5 weken na de start van de bouw van de Fossa werd op 28 oktober 1926 de bouwopdracht voor deze schans vergeven.

De arbeiders woonden in hutten en huisjes die tussen de Schansen in lagen.

Van maart 1631 tot september 1632 moet deze grote Schans ook door gewone burgers bewoond zijn geweest (gegevens uit het doopboek van de kerk uit Sevelen; de ouders van nieuwgeborenen woonden in de Schans).

Schans 7: Kellerschanze
(Pick)/ ook wel St. Elisabeth/Lues Schans/Hoerstger Schans

Coördinaten
51°30’19.8”N 6°27’35.0”E

Ligging
Ongeveer in het midden tussen Haus Fronenbruch en de Kellershof.

Type
Fort met Halfbastions.

Maten en inrichting
Waarschijnlijk als bij Schans nummer 5.

Bijzonderheden
De werkzaamheden werden op 11 november 1626 voor 29 Gulden per roei aangenomen. Op 29 november gebeurde dat voor de bouw van houten bouwwerken en de levering van palissadepalen voor 581 Gulden.

Schans 8: Stenders-schanze
(genoemd naar de Stendershof>>vroeger Steenhorst).
Ook wel Steehorst Schans of Stennerts Schans)

Coördinaten
51°30’44.3”N 6°26’32.6”E

Ligging
Gemeente Issum, aan de Koetherdyck. Gelegen tussen Smittersbosch en Vronenbroeck.

Type
Hier krijg je de beste indruk van een Schans met halfbastions, mede door de bewaard gebleven gracht rondom de Schans.

Maten en inrichting
Waarschijnlijk als bij de Keller Schans (nummer 7)

Bijzonderheden
Opdracht op 11 november 1626 voor 29 Gulden per roei verkocht.

Schans 9: Maelen Schans
(genoemd naar de noordelijk gelegen Malenhof, het adellijke Hauss Welhorst of Malen)

Coördinaten
51°30’53.0”N 6°25’08.9”E

Ligging
Ten oosten van de provinciaalse weg van Issum naar Sevelen.

Type
Het grondwerk is goed behouden gebleven ondanks enkele afgravingen aan de noordkant.

Maten en inrichting
Voor deze Schans, of voor Schans 8 was er op 8 december 1626 een inschrijving voor een brug over het kanaal met dezelfde afmetingen als bij Schans 3.

Bijzonderheden
De Schans die het dichtst bij Issum ligt. Het hoofdkwartier van het Spaanse leger lag op 19 september 1626 ten noordwesten van Issum

(zie de kaarten van van Langeren).

Schans 10: Hasewitz Schans

Coördinaten
51°31’06.0”N 6°23’57.5”E

Ligging
De schans ligt bij den Hövelten. De schans ligt er nog goed bij.

Type
Halfbastion

Maten en inrichting
In de schans moest Haesenvoet zorgen voor de aanleg van:

• Een manschappenbarak 8,27 x 5,52 m met de zijwanden in vakwerk, een open haard in het midden en een 1,93 meter brede eiken slaapbank op pijlers. Het dak werd gemaakt van dennenhouten planken.
• Voor de ingang van de schans een afsluitbare, stabiele poort inclusief een sleutel.
• Een toegang tot de schanswal met aan beide zijden traliewerk
• Een ophaalbrug over de gracht.
• Palissaden met een lengte van 2,21 meter
• 4 Observatieposten

Het werk moest binnen 4 weken klaar zijn.

Bijzonderheden
De schans ligt er nog goed bij. Door Michael Buijx (Kataster Geometer Nieukerk juni 1878) wordt de schans Haasenpootschanz genoemd. Aanbesteding op 15 oktober 1626. Opnieuw werd de opdracht aangenomen door Haesenvoet. Alvorens met de bouw werd begonnen moest de bodem 0,55 cm opgehoogd worden.

Schans 11: Löper-Schans
(/Lüppers Schantz/Mettenschanze >>
Pick; genoemd naar de Mettenhof in Neufeld gemeente Vernum)

Coördinaten
51°31’20.0”N 6°22’40.4”E

Ligging
Je gaat parallel aan de Fossa-Eugeniana-Weg, voorbij Schans 10 tot de Eckesdyck bijna helemaal door het bos. Dan rechtdoor tot het kanaal iets naar het zuiden afbuigt. Daar ligt Schans 11.

Type
Halfbastion

Maten en inrichting
Net als bij de Hasewitz Schans (nummer 10):

• Een manschappenbarak 8,27 x 5,52 m met de zijwanden in vakwerk, een open haard in het midden en een 1,93 meter brede eiken slaapbank op pijlers. Het dak werd gemaakt van dennenhouten planken.
• Voor de ingang van de schans een afsluitbare, stabiele poort inclusief een sleutel.
• Een toegang tot de schanswal met aan beide zijden traliewerk
• Een ophaalbrug over de gracht.
• Palissaden met een lengte van 2,21 meter
• 4 Observatieposten

Bijzonderheden
De schans ligt er nog goed bij. De gracht is slecht zichtbaar.

Schans 12 lag “Am Pannofen”, een steenfabriek. De bouwopdracht voor de bouw werd vergeven op 11 november 1626 voor 29 gulden per roede aan dezelfde ondernemer die de opdracht voor het graven van het kanaal daar had aangenomen.

De houten voorzieningen werden gemaakt door Haesenvoet. Hij bleef 3 gulden onder het laagste bod van 600 gulden. Deze Schans nam nog in 1703 zowel Fues Volk alsook Reüterei op (uit kaarten van het Beleg van Geldern). Het is vrijwel zeker dat de Schans in de buitenste verdedigingsgordel van Geldern is opgenomen.

Ongeveer 1,75 km ten westen van Geldern stroomt het Nierskanaal in de bedding van de Fossa en knikt dan af in zuidwestelijke richting. Buyten die Hartpoerte deser Stadt Gelre. Op die plaats lag de voormalige Schans St. Jan. Na een kleine onderbreking zijn ongeveer 500 meter verderop weer vaag resten van het kanaal weer zichtbaar. Pas direct ten zuidoosten van de weg van Walbeck naar Geldern is de bedding van het kanaal weer duidelijker zichtbaar. De werkzaamheden aan het fort werden op 2 oktober 1626 begonnen. Na 5 dagen was het klaar om verdedigd te worden en nog 8 dagen daarna moest het volledig klaar zijn.

Ten noordwesten van de Stenmannshofes, wat valt onder het lokaal gebied van Damm, zijn nog wat resten van Schans 14 te vinden. Er staat nog slechts één hoek van de Schans. Op de Tranchot-v. Müfflingkaart (1803-1820) staat dit fort nog volledig afgebeeld. Ze wordt soms Loemans Schans genoemd.

Schans 15 (verdwenen)
Deze Schans moet dichtbij de rondweg om Walbeck in de loop van de Griftenwal hebben gelegen. Ten zuiden van de Coolhof kun je een wat grotere rechthoekige verbreding van de kanaalbedding herkennen aan de noordelijke kant van het kanaal.

Mogelijk zou de redoute op te Walbeeckse Heyde deze Schans zijn geweest. Over deze Schans is veel onzeker. Mogelijk heeft ze zelfs niet eens direct bij de Fossa Eugeniana gelegen.

Schans 17: St. Bernardt (an der Mortel)

Coördinaten
51°29’02.9”N 6°14’28.7”E

Ligging
Ten zuiden van de straat “An der Mortel”

Type
?

Maten en inrichting
?

Bijzonderheden
Er zijn geen berichten bekend over een aanbesteding. Hier vonden de laatste werkzaamheden aan het kanaal plaats die schriftelijk zijn overgeleverd.

Mogelijk zijn vanaf dit fort op 14 december 1628 dertien nog bruikbare spaden naar Geldern zijn teruggestuurd.

Schans 18: Lingsfort (dubbelschans)

Coördinaten
51°28’32.0”N 6°13’12.4”E

Ligging
Deze dubbelschans ligt direct ten noorden van de straat naar Arcen ongeveer 300 meter voor de grens aan de Lingsforterweg.

Type
Dubbelschans met 4 bastions

Maten en inrichting
Maten en inrichting zijn niet bekend. Deze dubbelschans is nagenoeg dubbel zo groot als de Anhufschanze in Hoerstgen.

Bijzonderheden
Het is het grootste fort dat gebouwd is langs het gehele kanaal. De enige overlevering met gegevens over het fort komen uit een dagboek. Uit het dagboek van Gerhard Basten lezen we dat er na het bezoek van Isabella Clara Eugeniana op 23 juni 1627 2 regimenten soldaten kwamen om de gravers te beschermen die korte tijd daarna de 2 grote schansen bouwden. Deze dubbelschans werd aan weerszijden van het kanaal aangelegd. hier moest een sluizentrap worden gebouwd. Overlevering wat betreft de sluizen hebben we alleen via de overvallen op het fort. In 1627 was er bijvoorbeeld een overval door de Staatse troepen. Hierbij werd al het materiaal dat van dennenhout was vervaardigd verbrand. Er werden veel gevangenen gemaakt. Het sluizencomplex werd vernield, net zoals molens, schepen en boten. Gereedschap en houten voorzieningen werden in brand gestoken. Bovendien werd er een kanon veroverd. In maart en juli 1627 werden in totaal 160 spaden en 143 schoppen geleverd. Later werd er een magazijn gebouwd. Op deze plek werden er begin augustus 53 spaden, 240 schoppen, 17 hakbijlen en 34 pikhouwelen in ontvangst genomen. In juni 1628 haalden inwoners van Pont en Veert bij de Nyh fhaert aengen Linxfoort 293 karren met straatstenen op. Tijdens de Maasveldtocht in 1632 schoten vanaf het fort op 1 juni waarschijnlijk 2 of 3 kanonnen op de Staatse troepen maar de kanonskogels rijkten niet ver genoeg.

De Schans is de enige langs het hele traject die aan de noordzijde van het kanaal is gebouwd.

Het is tot op heden erg goed bewaard gebleven.

Bruggetje over de Fossa in fort Hazepoort.
Ongeveer op de plaats waar een sluis was gepland.

Luchtfoto van Fort Hazepoot

Voorbij de Lingsfort richting Venlo is een stuk van ongeveer 350 meter Fossa op Nederlands grondgebied bewaard gebleven. Op de oostkant hiervan, maar dan weer op Duits grondgebied, heeft vermoedelijk Schans 19 gelegen.

In de verdere loop van de Fossa totdat de Leygraaf erin uitmondt heeft het bed van de Fossa veel gekanaliseerde trekjes. Op die plaats knikt hij lichtjes naar het westen. Op deze plek moet Schans 20 hebben gelegen.

Ten zuiden van Schans 20 zien de resten van de Fossa er weer wat oorspronkelijker uit. Schans 21 heeft nog op Duits gebied gelegen. Er is niks van terug te vinden.

Ook Schans 22 is volledig verdwenen en lag nog op Duits gebied.

Ten zuiden van het voormalig douanestation Dammerbruch doorsnijdt de Bundesstrasse het kanaal in een scherpe hoek. Aan de Nederlandse kant is de kanaalbedding nog vrij goed zichtbaar totdat de autosnelweg er overheen gaat. Vanaf de grens loopt het kanaal als Rijnbeek richting Maas. Langs dit gedeelte lag ten noorden van Venlo Schans 23, de Smielenschans.

Tenslotte lag op dit laatste gedeelte ook nog de laatste Schans, de Botterschans. De Fossa loopt als Rijnbeek naar Venlo, gaat uiteindelijk ondergronds en mondt uit in de Maas. In de buurt van het Bergerpark waar de Rijnbeek doorheen stroomt, liggen in Venlo de Rijnbeekstraat, de Eugeniasingel, de Rijnbeekflat, de flat hertogin Isabella en de flat markies Spinola die allemaal verwijzen naar het voormalige ambitieuze project van de Spanjaarden om de Rijn met de Maas te verbinden.